خطای تأیید یکی از مهم‌ترین خطاهای شناختی مغز انسان است که اثرات خود را در تحلیل‌ها و تصمیمگیریها، نشان می‌دهد. همچنین توجه نکردن به خطای تأیید می‌تواند آسیب‌های پررنگی را در زندگی ما ایجاد کند.
در این در این مقاله و فایل صوتی همراه آن، به سراغ خطای تأیید رفته‌ایم و به‌طور مفصل به این موضوع پرداخته‌ایم.
کارکردِ مغز انسان
قبل از این‌که به خطای تأیید بپردازیم، ابتدا باید کارکرد مغز و سیستم مدیریت انرژی‌اش کمی آشنا شویم. مغز ما انسانها دارای ظرفیت پردازشی کمی است و همچنین با انرژی بسیار کمی کار می‌کند. به‌همین دلیل به‌گونه‌ای طراحی شده است که در مصرف انرژی صرفه‌جویی کند و همچنین با نگه‌داشتن توان پردازشی محدود خود، انرژی‌اش را صرف کارهای مهم کند.
اکنون برای این‌که بتواند انرژی کمی مصرف کند، برخی کارها را که از نظر او مهم نیستند، فیلتر می‌کند به‌طوری که ما نیز اصلاً متوجه چیزی نمی‌شویم.
فیلتر مغز
برای این‌که با کارکرد این فیلتر مغز بهتر آشنا شوید، هم‌اکنون با خود فکر کنید که در ۲۴ ساعت گذشته در اطراف خود با چه تعداد اتومبیل سفید رنگ برخورد کرده‌اید و مدل و تعداد آنها چه بوده است؟
می‌بینید که این اطلاعات به‌شدت برای ما مبهم هستند و از آنها چیزی در ذهن ما نمانده است؛ اما دقت کرده‌اید وقتی یک اتومبیل یا تلفن همراه جدید می‌خریم یا قصد خرید آن را داریم، هر روز با تعداد زیادی از آن مدل مورد نظرمان مواجه می شویم. حتی در بسیاری از مواقع با خود می‌گوییم:
اخیراً و حال که من قصد خرید این مدل را دارم، چقدر این مدل در بین مردم زیاد شده است!
در واقع چنین اتفاقی نیفتاده است، بلکه تا قبل از این‌که ما قصد خرید این مدل اتومبیل یا گوشی موبایل را کرده بودیم، آنها نیز بودند؛ اما به دلیل این‌که این موضوع از نظر مغز ما موضوعی بی‌اهمیت بوده است، برای صرفه‌جویی در انرژی، آن را فیلتر می‌کرده است؛ اما در وضعیت جدید که این موضوع برای ما اهمیت پیدا کرده است، ذهن ما برایش انرژی صرف می‌کند.
این سیستم بسیار هوشمندانه طراحی شده است و خیلی به ما در تأمین آسایش و رفاه زندگی‌مان کمک می‌کند؛ اما این سیستم در کنار فایده‌های بسیارش، یک دام بسیار بزرگ نیز با خود به‌همراه دارد که اکثر انسانها، خصوصاً در هنگام تصمیم‌گیری در این دام می‌افتند.
خطای تأیید
فردی دچار اضافه‌وزن است و می‌خواهد وزن خود را کم کند. او برای رسیدن به هدف خود، نزد متخصص تغذیه می‌رود و یک رژیم غذایی خاص را دریافت می‌کند. او هر روز صبح نیز با ترازویی که خریده است وزن خود را کنترل می کند.
هنگامی که وزنش نسبت به دفعه قبل کاهش پیدا کرده باشد، خود را تحسین می‌کند و به خود تبریک می‌گوید و بیشتر به رژیم غذایی که دارد، ایمان می‌آورد و این را برای خود یک موفقیت می‌داند.
اما در زمان‌هایی که وزن او افزایش پیدا کرده باشد، این مسئله را خیلی جدی نمی‌داند، بلکه یک آن را یک نوسان موقت می‌بیند که در روندِ کاهشِ وزن، چیزی طبیعی است و به‌سرعت نیز این مسئله را فراموش می کند. او مدت‌ها با این تصور که رژیم غذایی دارد و با اعتماد‌به‌نفس بالا کار خود را دنبال می کند، هر چند که در واقعیت، مدت‌هاست که وزن او ثابت مانده است و ذره‌ای هم با کاهش روبرو نشده است.
این فرد در یک دام بزرگ افتاده است که قبل‌تر نیز به آن اشاره کردیم و آن دام چیزی نیست جز خطای تأیید.
دام خطای تأیید
خیلی از مشکلاتی که هم‌اکنون با آنها مواجه هستیم و در بسیاری از مواقع، توانایی حل آنها را نیز نداریم، به‌دلیل تصورات غلط ما است؛ اما جالب اینجاست که وقتی ریشهٔ این تصورات غلط را پیگیری می‌کنیم، در بیشترِ موارد علت‌شان چیزی نیست جز خطای تأیید.
همهٔ ما باورها، اعتقادها، دانسته‌ها و دستاوردهایی داریم؛ اما مشکل از آنجا آغاز می‌شود که ممکن است به هر دلیلی در این داشته‌ها تناقض ایجاد شود. قبل‌تر گفتیم که ذهن ما به دلیل مصرف انرژی، تغییر را دوست ندارد و به‌همین‌دلیل نیز با شک کردن به باورها، اعتقادها، دانسته‌ها و … مخالفت می‌کند و برای جلوگیری از ایجاد تغییرات مبارزه می‌کند.
مغز چگونه مخالفت می‌کند
قبل‌تر با فیلتر مغز آشنا شدیم. مغز ما در زمانی که در داشته‌هایش تناقضی ایجاد شود و نیاز به تغییر و صرف انرژی داشته باشد، اقدام به فیلتر کردن آن دلایل و شواهدی می‌کند که داشته‌های ما را نقض می‌کنند.
اما مشکل از آنجا آغاز می‌شود که با این فیلترینگ، ما دیگر این شواهد را نمی بینیم؛ اما درد این است که به قول آلدوس هاکسلی نویسنده و فیلسوف بریتانیایی «حقایق با نادیده گرفته شدن، از هستی ساقط نمی‌شوند»؛ نکته جالب اینجاست با این وجود ما نیز دقیقاً همین کار را می‌کنیم .
خطای تأیید چگونه عمل می کند
کاری که ما انسانها به خوبی آن را بلد هستیم و به خوبی نیز آن را اجرا می کنیم، تفسیربه‌رأی است. درواقع رویدادها و شواهد را طوری تفسیر می‌کنیم که در هر صورت -حتی با وجود نشانه های تناقض- داشته‌های قبلی‌مان دچار تردید نشوند و این موارد را خلاف باورها و داشته‌های‌مان نمی‌دانیم، بلکه آنها را استثنا می‌بینیم.
استثنا واژه‌ای بسیار خطرناک است که می‌تواند به‌شدت ما را به استفاده از خطای تأیید ترغیب کند.
در یکی از قسمت‌های رادیو اکسون نیز به شکلی خلاصه و کاربردی این خطای شناختی را معرفی کرده‌ایم، علت‌های وجودی آن را ذکر کرده‌ایم، دام‌های آن را توضیح داده‌ایم، تکنیک تشخیص قرارگیری در دام را گفته‌ایم و درنهایت راه‌کارهای مدیریت و کاهش اثرات خطای تأیید را شرح داده‌ایم.
تا اینجا با خطای تأیید و کارکرد آن و تاثیراتش بر زندگی انسان آشنا شدیم و این یعنی بیشتر راه را برای فرار از خطای تأیید رفته‌ایم. اصلی‌ترین گام برای مقابله با دام‌ها و ایجاد تغییر، این است که آن دام را به خوبی بشناسیم.
لطفاً از همین‌حالا به خود و اطراف خود فکر کنید و ببینید در کجاها دچار خطای تأیید شده‌اید و اگر دوست داشتید آن را با ما در میان بگذارید.
خیلی مفید بود، ممنون